Mechanizm z Antykithiryn

n

Wiosna 1900 roku. Dwaj poławiacze gąbek w pobliżu greckiej wyspy Antikithira w czasie połowu odkrywają wrak rzymskiego statku. Z wraku wyciągnięto wiele kosztowności, wśród których znajdował się nic nieznaczący, bezkształtny kawałek brązu, który ostatecznie wylądował w magazynie ateńskiego muzeum. W 1902 roku grecki archeolog Valerios Stais przeglądając w magazynie ten bezkształtny kawałek zauważył na nim zarys przekładni zębatej. Po głębszej analizie okazało się, że jest to fragment większego mechanizmu, do którego pasują dwa pozostałe elementy znalezione we wraku. Przedmiot został początkowo sklasyfikowany jako XV-wieczny zegar, który przed laty mógł wypaść z przepływającego statku i osiadł na dnie w pobliżu rzymskiego wraku. Jednak parę lat później wraz ze zidentyfikowaniem w londyńskim muzeum techniki nieco młodszego i prostszego mechanizmu, zbudowanego około 500 roku n.e. w Bizancjum, zorientowano się, że przekładnie zębate były już znane w czasach starożytnych, a sam mechanizm z Antikithiry nie jest XV-wiecznym zegarem.

n

W kolejnych latach udało się doprecyzować wiek znaleziska z Antykithiry. Oszacowano, że urządzenie powstało około 150–100 roku p.n.e. Prześwietlenie kawałka brązu za pomocą tomografii komputerowej ukazało niezwykle skomplikowany układ składający się z 37 kół zębatych. Co więcej, na urządzeniu znajdowało się wiele napisów, dzięki którym można było poznać rzeczywiste przeznaczenie przedmiotu. W 2006 roku magazyn „Nature” opublikował badania prowadzone przez profesorów Mike’a Edmundsa i Tony’ego Freetha. Udało im się odtworzyć budowę mechanizmu z Antykithiry, a nawet zbudować jego działające repliki, w tym również z klocków Lego. W wyniku tych badań odkryto wiele funkcji, jakie mógł spełniać mechanizm. Między innymi: śledzenie ruchu słońca i księżyca, wskazywanie pozycji pięciu znanych wówczas planet, niektórych gwiazd i gwiazdozbiorów, przewidywanie zaćmień i synchronizację kilku stosowanych kalendarzy. Mechanizm był na tyle dokładny, że uwzględniał w obliczeniach rok przestępny czy fakt, że obiekty kosmiczne poruszają się po orbitach eliptycznych. W 2008 roku na podstawie napisów na obudowie odkryto kolejną funkcję urządzenia. Mechanizm wskazywał daty igrzysk olimpijskich. Najnowsze badania przeprowadzone przez historyka Christiána C. Carmana i fizyka Jamesa Evansa z University of Puget Sound w USA, wskazują że mechanizm jest o około sto lat starszy, niż do niedawna sądzono. Mimo, że to niewiele, a jednak oznacza to, że zbudowano go w czasie, gdy Grecy nie znali jeszcze trygonometrii. W 2014 roku wznowiono poszukiwania w miejscu znalezienia mechanizmu. Ekspedycja „Return to Antikythera” wykorzystała do tego najnowocześniejszy, dostępny sprzęt, w tym m. in. wyjątkowy skafander nurkowy, który pozwala nurkom na zejście do 300 metrów pod poziom morza. Prowadzone na dnie badania ujawniły, że statek przewożący mechanizm również nie należał do przeciętnych. Jest największym odkrytym statkiem starożytności. Nadal nie jest znany twórca mechanizmu. Wśród potencjalnych konstruktorów wymieniani są m. in. Archimedes z Syrakuz, Heron z Aleksandrii, czy Hipparchos z Nikei.

n

Jednak najbardziej prawdopodobnym wydaje się być Posejdonios z Apamei, który według Cycerona miał zbudować urządzenie pokazujące ruch Ziemi, Księżyca i pięciu znanych wtedy planet. Cały mechanizm z zewnątrz wyglądał dosyć niepozornie. Zamknięty był w drewniane skrzyni napędzanej korbą. Wyniki były odczytywane dzięki wskazówkom pokazującym różne pozycje na tarczach z przodu urządzenia. Działanie urządzenia opierało się głównie na synchronizacji cyklu słonecznego z cyklem księżycowym oraz na cyklach odkrytych przez Metona z Aten i Kallipposa z Kyzikos. Z dotychczasowych funkcji mechanizmu, które udało się do tej pory odkryć jest: pokazywanie ruchu słońca i księżyca na tle zodiaku oraz kalendarza egipskiego z uwzględnieniem roku przestępnego co cztery lata, pokazywanie faz księżyca za pomocą cykli Metona i Kallipposa, synchronizowanie kalendarza słonecznego z księżycowym, przewidywanie zaćmień słońca i księżyca według cyklu Saros, odtwarzanie nierównomiernego ruchu księżyca na niebie zgodnie z teorią Hipparcha, przewidywanie wschodów i zachodów ważniejszych gwiazd i gwiazdozbiorów oraz pozycje pięciu znanych w starożytności planet, a także wskazywanie daty najbliższych igrzysk olimpijskich.

n

n

Zafascynowany tą niezwykłą historią postanowiłem na początku 2018 roku zbudować własny model mechanizmu z klocków Lego. Dlaczego akurat z klocków Lego? Odpowiedź jest prosta, dzięki stworzonemu systemowi Lego Technic, można tworzyć niezwykłe mechaniczne konstrukcję o dużym stopniu złożoności. Dodatkowo mamy do dyspozycji ponad dwadzieścia rodzajów kół zębatych, które można łączyć w dowolnej konfiguracji. Właśnie ta właściwość ostatecznie zadecydowała o wyborze materiału do budowy. Kiedy decyzja została już podjęta, pojawiło się kolejne pytanie, skąd właściwie mam wziąć takie części do budowy. Dzięki schematom dostępnym w internecie policzyłem, że potrzebnych mi będzie około 3700 klocków. Tutaj na szczęście z pomocą przyszła Planeta Robotów, która zgodziła się sfinansować mój projekt. Klocki kupowaliśmy na sztuki przez internet i tak po około 3 miesiącach zamawiania i oczekiwania, udało nam się skompletować wszystkie potrzebne części. Budowa mechanizmu oparta była na schematach stworzonych przez Andrew Carolla, który stworzył pierwszy model mechanizmu z Antikithiry z klocków Lego. Złożenie całości trwało 26 godzin.

n